3I/ATLAS: Διαστρικός κομήτης 7 δισ. ετών πλησιάζει τη Γη – Οι θεωρίες συνωμοσίας

Οταν την 1η Ιουλίου του 2025 το σύστημα ATLAS στο Ρίο Ουρτάδο της Χιλής εντόπισε τον άγνωστο κομήτη, σύσσωμη η ερευνητική κοινότητα των αστροφυσικών επικεντρώθηκε στην παρακολούθησή του. Τα ερωτήματα ήταν ξεκάθαρα: Τι ακριβώς είναι; Από πού προέρχεται; Ποιον δρόμο ακολουθεί;

Η ασυνήθιστη πορεία του προκάλεσε αναμφισβήτητα μια δόση ερευνητικού ενθουσιασμού και βάσιμες υποψίες ότι δεν ανήκει στο ηλιακό μας σύστημα. Το άγνωστο διαστημικό αντικείμενο δεν ακολουθούσε άλλωστε μια κλειστή τροχιά γύρω από τον Ηλιο αλλά μια τροχιά με υπερβολική (hyperbolic) γεωμετρία. Πληθώρα επίγειων και διαστημικών τηλεσκοπίων ξεκίνησαν να τον ακολουθούν.

Μεταξύ αυτών (αφότου διαπιστώθηκε η «διαστρική» φύση του κομήτη) ήταν και τα «μεγάλα» διαστημικά τηλεσκόπια «Hubble» και «James Webb». Πολύ γρήγορα συλλέχθηκαν επαρκή επιστημονικά δεδομένα ώστε το τοπίο να ξεκαθαρίσει: επρόκειτο για τον τρίτο διαστρικό επισκέπτη που περνά από τη συμπαντική γειτονιά μας.

Οι προηγούμενοι δύο ήταν ο 1I/ʻOumuamua το 2017 και ο 2I/Borisov το 2019.

Πώς εντοπίστηκε ο 3Ι/ATLAS

Ο νέος επισκέπτης πήρε το όνομα 3Ι/ATLAS, με τον αριθμό «3» να υπενθυμίζει πως είναι το τρίτο γνωστό διαστρικό αντικείμενο που παρατηρείται στο ηλιακό μας σύστημα. Με τη σειρά του το γράμμα «I» προστέθηκε για να τονίσει ότι πρόκειται για «διαστρικό» επισκέπτη (από την αντίστοιχη αγγλική λέξη «interstellar»), υποδεικνύοντας ότι αυτό το αντικείμενο προέρχεται από το εξωτερικό του ηλιακού μας συστήματος.

Οι κομήτες όμως οφείλουν συχνά το όνομά τους σε αυτούς που τους ανακαλύπτουν. Ετσι, στην προκειμένη περίπτωση, το όνομα «3Ι/ATLAS» τιμά την επιστημονική ομάδα που τον παρατήρησε μέσω του συστήματος ATLAS. Το ATLAS – ακρωνύμιο των αγγλικών Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System – είναι ένα υπερσύγχρονο επίγειο σύστημα παρακολούθησης το οποίο χρηματοδοτείται από τη ΝΑSΑ για να εντοπίζει εγκαίρως τους δυνητικά επικίνδυνους αστεροειδείς που πλησιάζουν τη Γη.

Το σύστημα ATLAS «σαρώνει» αδιάκοπα τον νυχτερινό ουρανό αναζητώντας κινούμενα αντικείμενα. Τα τηλεσκόπιά του εντοπίζουν νέους αστεροειδείς και κομήτες, καταγράφουν την τροχιά τους και υπολογίζουν την πιθανή πορεία τους γύρω από τον Ηλιο. Οταν λοιπόν ανιχνεύθηκε ο 3I/ATLAS, το σύστημα εντόπισε την υπερβολική του τροχιά, η οποία μαρτυρά πως έρχεται από κάποιο σημείο του Διαστήματος που βρίσκεται εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

Μετά την πρώτη επίσημη παρατήρηση του κομήτη 3I/ATLAS στην αρχή του Ιουλίου, οι επιστήμονες ανέτρεξαν σε δεδομένα των προηγούμενων μηνών – τα οποία είχαν ληφθεί από τρία τηλεσκόπια του συστήματος ATLAS και από το τηλεσκόπιο «Zwicky Transient Facility» του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (CalTech) –  προκειμένου να συλλέξουν όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για την τροχιά και τα χαρακτηριστικά του διαστημικού αντικειμένου που προηγήθηκαν της επίσημης ανακάλυψης.

Σχεδιάγραμμα της τροχιάς που ακολουθεί ο κομήτης κινούμενος παράλληλα στο επίπεδο του ηλιακού μας συστήματος

Ενας ακίνδυνος επισκέπτης ηλικίας

Και ενώ διαπιστώθηκε πως ο 3Ι/ATLAS δεν απειλεί τη Γη ή κάποιον άλλον πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος και πως διακρινόταν ήδη αδρά από τις 14 Ιουνίου, η πρώτη καθαρή εικόνα του κομήτη λήφθηκε από το τηλεσκόπιο «Hubble» στις 21 Ιουλίου, όταν αυτός βρισκόταν σε απόσταση 446 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη.

Στις 27 Αυγούστου ήρθε στο φως μια ακόμη εντυπωσιακή φωτογραφία από το τηλεσκόπιο «Gemini South» στη Χιλή, στην οποία απεικονίζεται καθαρά η ουρά του κομήτη. Στην εικόνα διαφαίνεται η χαρακτηριστική κόμη (το νέφος σκόνης και αερίων γύρω από τον συμπαγή πυρήνα του σώματος), η οποία δημιουργείται ενόσω ο κομήτης πλησιάζει το εσωτερικό του ηλιακού μας συστήματος και η θερμότητα του Ηλίου εξαχνώνει τα παγωμένα υλικά του. Νερό, διοξείδιο και μονοξείδιο του άνθρακα και καρβονυλοσουλφίδιο απελευθερώνονται συμπαρασύροντας και μικροσκοπικά σωματίδια σκόνης από την επιφάνεια του κομήτη για να σχηματίσουν τη χαρακτηριστικά θολή και φωτεινή όψη της ουράς του.

Εως τις 20 Αυγούστου ήταν πλέον γνωστό ότι η διάμετρος του κομήτη δεν υπερβαίνει τα 5,6 χιλιόμετρα, ενώ θα μπορούσε να είναι και μόλις 440 μέτρα. Το ακριβές μέγεθος του 3Ι/ATLAS παραμένει αβέβαιο, καθώς το φως του πυρήνα δεν μπορεί να διαχωριστεί πλήρως από εκείνο της κόμης.

Οσο για την ηλικία του, οι έως τώρα μελέτες συμφωνούν στο ότι πρόκειται για έναν ιδιαίτερα γηραιό επισκέπτη, πιθανώς άνω των 7 δισεκατομμυρίων ετών. Εάν αυτό επιβεβαιωθεί, θα υποδηλώνει ότι ο διαστρικός επισκέπτης ξεκίνησε το μακρινό του ταξίδι πολύ πριν σχηματιστεί το ηλιακό μας σύστημα.

Το ταχύτερο διαστρικό αντικείμενο

Αυτό που εντυπωσίασε τους αστρονόμους ήταν η ιλιγγιώδης ταχύτητα του κομήτη τη στιγμή της ανακάλυψής του. Κινούμενος σχεδόν παράλληλα με το ηλιακό μας σύστημα, ο 3Ι/ATLAS ταξιδεύει με περίπου 220.000 χιλιόμετρα την ώρα! Πρόκειται για έναν από τους ταχύτερους διαστρικούς ταξιδιώτες που έχουν ποτέ εντοπιστεί στην αστρική γειτονιά μας.

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος αυτής της ταχύτητας, αρκεί να σημειωθεί ότι είναι σχεδόν 3,5 φορές μεγαλύτερη από εκείνη του διαστημόπλοιου «Voyager 1», του ανθρώπινου δημιουργήματος με ταχύτητα ικανή για να διαφύγει εκτός του ηλιακού μας συστήματος. Η ταχύτητα του κομήτη, αν και εντυπωσίασε, δεν προβλημάτισε τους αστροφυσικούς, καθώς είναι φυσιολογική για ένα διαστρικό σώμα το οποίο δεν δεσμεύεται βαρυτικά, παρά επηρεάζεται ελαφρώς, από τον Ηλιο μας.

Ορατός ξανά από τη Γη από τον Νοέμβριο

Η καταγωγή του 3I/ATLAS παραμένει ακόμη άγνωστη. Δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί το αστρικό σύστημα από το οποίο προήλθε, μια και ο κομήτης έχει πιθανότατα δεχτεί πολλαπλές βαρυτικές επιρροές από άλλα άστρα κατά τη διάρκεια του μακρινού ταξιδιού του, οι οποίες έχουν αλλοιώσει την αρχική του τροχιά. Παρ’ όλα αυτά, προσομοιώσεις υποδεικνύουν ότι ο κομήτης ίσως κατάγεται από τον λεπτό ή τον παχύ δίσκο του Γαλαξία μας.

Εως και τον Σεπτέμβριο, ο 3I/ATLAS ήταν ορατός από τη Γη, ενώ στις 3 Οκτωβρίου πραγματοποίησε ένα εντυπωσιακό πέρασμα από τον Αρη στην… κοντινή για τα αστρονομικά δεδομένα απόσταση των 28 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Λίγο αργότερα, στις 29 Οκτωβρίου, έφτασε στο περιήλιο όπου και «χάθηκε» από τα τηλεσκόπια.

Οι αστρονόμοι αναμένουν να τον δουν ξανά στα τηλεσκόπιά τους στα μέσα Νοεμβρίου, όταν θα επανεμφανιστεί στον πρωινό ουρανό. Ο κομήτης θα πλησιάσει περισσότερο τη Γη στις 19 Δεκεμβρίου, ενώ εάν συνεχίσει το ταξίδι του όπως προβλέπεται, θα φτάσει κοντά στον Δία τον Μάρτιο του 2026. Εμείς αναμένουμε με ενδιαφέρον τα μελλοντικά δεδομένα που θα έλθουν στο φως τους επόμενους μήνες σχετικά με τον μοναδικό αυτόν ταξιδιώτη, ο οποίος άθελά του μας υπενθύμισε πόσες άγνωστες πτυχές του κόσμου μας περιμένουν ακόμη να τις ανακαλύψουμε.

Από τον θαυμασμό στις… θεωρίες συνωμοσίας

Η ανακάλυψη του κομήτη 3I/ATLAS δεν άργησε να πυροδοτήσει ένα κύμα φαντασίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αν και οι επιστήμονες ξεκαθάρισαν εξαρχής ότι ο κομήτης δεν απειλεί τη Γη, τα σενάρια περί «κούφιου διαστημοπλοίου» το οποίο μεταφέρει εξωγήινους πολιτισμούς ή λειτουργεί ως «ανιχνευτής» κυκλοφόρησαν αβίαστα.

Αλλοι έσπευσαν να τον παρουσιάσουν ως «προάγγελο κοσμικών αλλαγών» ή ακόμη και ως απειλή που θα μπορούσε να αλλάξει πορεία και να συγκρουστεί με τον πλανήτη μας. Ολα τα παραπάνω διαψεύστηκαν από τις επιστημονικές παρατηρήσεις, οι οποίες περιγράφουν έναν απόλυτα φυσιολογικό ταξιδιώτη από τα βάθη του Γαλαξία.

Οι… εναλλακτικές ερμηνείες που κατέκλυσαν το Διαδίκτυο εστίασαν στα φυσικά χαρακτηριστικά του 3I/ATLAS, όπως το σχήμα, το χρώμα και φυσικά η υψηλή ταχύτητά του.

Πολλοί έσπευσαν να τα θεωρήσουν «μη φυσιολογικά» και να τα ερμηνεύσουν ως ένδειξη τεχνητής προέλευσης. Βεβαίως, οι επιστημονικές παρατηρήσεις αποδεικνύουν και με το παραπάνω ότι όλα αυτά εξηγούνται απόλυτα μέσω γνωστών φυσικών μηχανισμών.