Το μοντερνίστικο στυλ του Ιωάννη Δεσποτόπουλου (1903-1992)

O Ιωάννης Δεσποτόπουλος ή Jan Despo υπήρξε πρωτοπόρος του ελληνικού μοντερνισμού και ένας απ’ τους σημαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα. Και, μάλιστα, το ακόμα πιο σπουδαίο για το έργο και την προσωπικότητα του Δεσποτόπουλου είναι ότι χρίστηκε «Bauhaus Master» ήδη απ’ τη δεκαετία του ’30, και βρέθηκε μέσα στις ευρωπαϊκές εξελίξεις την ώρα των γεγονότων, όχι αναδρομικά.

Bauhaus πρακτικά σημαίνει αφαίρεση, συμμετρία, καθαρότητα, λειτουργία. Ακόμα πιο πολύ, βέβαια, σημαίνει όχι απλώς την καλλιτεχνική σύνθεση στα μεμονωμένα κτήρια, αλλά μια επαναστατική πρόταση για την κοινωνική και αισθητική αλλαγή της ζωής σε όλους τους τομείς, από τους χώρους δημόσιας συνάθροισης, την κατοικία και τον σχεδιασμό των επίπλων, μέχρι την κατασκευή εργαλείων και το ράψιμο των ρούχων.

Ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος μπροστά από το υπό κατασκευή σχολικό κτίριο στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνος, Αθήνα (1932) (Photo credits: Μουσείο Μπενάκη)

Το ενδυματολογικό ύφος του Δεσποτόπουλου

Στον βαθμό, δηλαδή, που το Bauhaus ήταν μια συνολικότερη άποψη για τον κόσμο, παρατηρώντας, λοιπόν, κάποιος ένα οικοδόμημα που υπακούει σ’ αυτές τις αρχές, ξέρει επακριβώς πώς ήταν ντυμένος ο άνθρωπος πίσω απ’ τον σχεδιασμό του: καθαρές σιλουέτες, λιτοί γιακάδες, σακάκια με μινιμαλιστικά κοψίματα.

Η λογική της αφαίρεσης ξήλωσε τη διακόσμηση απ’ τα ρούχα. Το καθολικό αίτημα για συμμετρία απέσπασε την ένδυση από την εκκεντρικότητα. Η καθαρότητα στη ραφή έδειχνε ένα ύφος του μέτρου. Η λειτουργικότητα υποσχόταν ένα ρούχο που πάνω απ’ όλα είναι άνετο και μπορεί να φορεθεί απ’ τον καθένα και σε κάθε περίσταση.

Στο ντύσιμο του Ιωάννη Δεσποτόπουλου θα δει κανείς συμπυκνωμένα όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Τα κοστούμια του απέπνεαν σεμνότητα και επισημότητα την ίδια στιγμή. Το κολάρο στο πουκάμισό του ήταν πάντα διακριτικό, πιο κοντά στη στολή του εργάτη, παρά του white-collar αστού. Τα πανωφόρια του είχαν μικρότερο μήκος απ’ τα καθιερωμένα trench coats του εντουαρντιανού στυλ.

O Ιωάννης Δεσποτόπουλος σε χαλαρή πόζα με πρακτικό κοστούμι, πουλόβερ, διακριτικό γιακά πουκαμίσου και γραβάτα (Photo credits: archetype.gr)

Ιωάννης Δεσποτόπουλος: Η ένδυση του homo universalis

Βέβαια, το διεθνές στυλ του Bauhaus δεν ήταν απλώς μια ηθική αντίδραση στο γούστο των αστών της μπελ επόκ. Ήταν και μια παράλληλη πρόσκληση για υποδεχτούν οι άνθρωποι την οικουμενικότητα του 20ού αιώνα, την εποχή που ήρθε να καταργήσει τα σύνορα, τις τάξεις και όλες τις εξωτερικές αντιθέσεις.

Με μια παλέτα βασικών χρωμάτων στα υφάσματα, ράψιμο χωρίς «τοπικιστικές» ιδιοτροπίες, υφές στα ρούχα με διαταξικό χαρακτήρα, άνετες και «απλωτές» γραμμές στα κοψίματα, με όλα αυτά εν ολίγοις υπήρχε το πρωτόλειο υλικό για να ντυθεί ο οικουμενικός άνθρωπος της μοντέρνας εποχής με ένα στυλ που ξεπερνάει κάθε εθνική και ταξική ιδιαιτερότητα. Πρόκειται για τον πολίτη που μέσα στα ρούχα του θα μπορεί να συνδυάσει τη δημιουργική σύλληψη της εργασίας του, την εξάσκηση της πρακτικής μαστοριάς και την εξασφάλιση της οικονομικής αυτάρκειας.

Τούτη την όψη είχε και ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος. Λιγότερο στραμμένη στη μόδα, και περισσότερο στην πνευματική ευσυνειδησία. Σακάκι άνετο, παντελόνι με ίσια γραμμή. Γραβάτες μονόχρωμες ή με ανεπαίσθητα γεωμετρικά σχήματα, σε ματ υφές, μακριά απ’ τη γυαλιστερή μεγαλοπρέπεια. Πουλόβερ με λαιμόκοψη-V. Υφάσματα μάλλινα πενιέ και flannel. Χρώματα που παραπέμπουν στο αλά Λε Κορμπιζιέ «béton brut», αλλά στην ένδυση: απαλό γκρι και καφέ, μαζί με λευκό, μαύρο, ή βασικά χρώματα, κίτρινο, κόκκινο, μπλε, όπως πρότειναν οι πρωτεργάτες του De Stijl.

Με το προσωπικό του στυλ να εκφράζει σαφήνεια στις γραμμές, ειλικρίνεια στην όψη και λειτουργικότητα στη φορεσιά, ο μέγας μοντερνιστής αρχιτέκτονας φορούσε το ύφος του ερευνητή, αφενός με το χέρι στην τσέπη να βγάζει μια άνεση και μια αυτοπεποίθηση του ανθρώπου που ξέρει τι θέλει απ’ τη ζωή, αφετέρου, ανά πάσα στιγμή έτοιμος να χιμήξει στο ατελιέ του και να σχεδιάσει τον κόσμο του αύριο.

Ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος, πάντα φρεσκοξυρισμένος και με μαλλί καλοχτενισμένο.

Ο καλλωπισμός του προσώπου

Για τον homo universalis που οραματίστηκε ο ευρωπαϊκός μοντερνισμός, δεν αρκεί να είναι καθαρή μόνον η αρχιτεκτονική όψη των ρούχων. Το ίδιο καθαρή πρέπει να είναι και η όψη του προσώπου.

Έτσι, αν εξαιρέσουμε τα γυαλιά οράσεως που ήταν το καθιερωμένο «παράσημο» του διανοούμενου, του ανθρώπου που έφαγε τα μάτια του στη μελέτη, δεν θα βρούμε κάποιο άλλο αξεσουάρ στο ντύσιμο του Δεσποτόπουλου. Ή μάλλον, το πιο βασικό αξεσουάρ του στυλ του ήταν η ιεροτελεστία του grooming μπροστά στον καθρέφτη.

To συνηθισμένο αντρικό grooming περιλάμβανε ξύρισμα σε καθημερινή βάση. Το μαλλί πάντα κοντό και χτενισμένο προς τα πίσω, για να μην δίνει πολύ όγκο στην κεφαλή. Η μόδα με τα «hipster» μούσια των καλλιτεχνών και των διανοούμενων του 19ου αιώνα εγκαταλείφθηκε, το ίδιο και τα έντονα μουστάκια.

Το look του «ορθολογικού μυαλού» φώτιζε τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Η περιποίηση και η φροντίδα ως τελετουργίες για μια clean-cut κούρα της κεφαλής ήταν συμβολισμοί του μοντέρνου ανδρός, ο οποίος καλείται να αφήσει πίσω του την υπερβολική διακόσμηση στην εικόνα του και να υιοθετήσει μια καθαρή κορμοστασιά που δεν επιβάλλεται στις λεπτομέρειες, ξέρει όμως να κερδίζει τις εντυπώσεις βάσει της συνολικής εικόνας.

Η αρχιτεκτονική μακέτα της συνολικής πρότασης του Ιωάννη Δεσποτόπουλο για την κατασκευή του Πνευματικού Κέντρου Αθηνών (Photo credits: doma.archi)

Ιωάννης Δεσποτόπουλος: Όταν το στυλ είναι στάση ζωής

H αλήθεια είναι πως η συνολική αξία του έργου τού Ιωάννη Δεσποτόπουλου και της προσωπικότητάς του δεν έχουν αποτιμηθεί όσο θα έπρεπε. Η κακή συντήρηση όλων των μεγάλων αρχιτεκτονικών του έργων δεν βοηθάει καθόλου στην ανάδειξη της σημασίας τους.

Διότι τα περισσότερα δημόσια κτήρια που έχει σχεδιάσει ο Δεσποτόπουλος, όπως το Ωδείο Αθηνών ή το Νοσοκομείο «Σωτηρία», δεν είναι ότι φέρουν απλώς τη σφραγίδα ενός μεγάλου αρχιτέκτονα, αλλά παρουσιάζουν εξίσου και τη γενικότερη φιλοσοφία που τον χαρακτήριζε.

Ένας εκδιωγμένος απ’ την πατρίδα του για πολιτικούς λόγους, με το έργο του και το στυλ του απέδειξε πως καθετί πάνω του, απ’ τις σκέψεις του, τα αρχιτεκτονικά του σχέδια και τις οικοδομικές κατασκευές, μέχρι τα δεσίματα στη γραβάτα του, ήταν πάνω απ’ όλα σημειολογικές αναφορές μιας ολόκληρης στάσης ζωής: αυτή του ανυποχώρητου ριζοσπάστη που θέλει να ξαναφτιάξει τον κόσμο και να του δώσει πίσω τη χαμένη του ευθύτητα, να υπενθυμίσει την τέχνη της απλότητας στην αισθητική διάσταση του ανθρώπινου είδους.

Διαβάστε ακόμη: Το στιβαρό στυλ του Αλέξη Μινωτή

TAGS :

αρχιτέκτονας ρούχα

x

Ακολουθήστε το Andro στο Facebook