Το σκηνογραφικό στυλ του Αλέξη Μινωτή (1900-1990)

Κορυφαίος Έλληνας ηθοποιός και σκηνοθέτης, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, καλλιτέχνης με διεθνή καριέρα, είναι μερικοί απ’ τους χαρακτηρισμούς που θα ταίριαζαν στον Αλέξη Μινωτή δίχως ίχνος υπερβολής.

Πώς θα γινόταν αλλιώς άλλωστε; Εξέχων αναβιωτής του κλασικού θεάτρου στην Ελλάδα, με μεγάλες περιοδείες στο εξωτερικό που περιλάμβαναν εμφανίσεις στο Broadway («Ηλέκτρα») ή το ανέβασμα του Άμλετ το 1939 στην Αγγλία, όπου και κρίθηκε απ’ τους Άγγλους κριτικούς ως «ο καλύτερος Άμλετ των τελευταίων πενήντα ετών». Η φιλμογραφία του, δε, περιλαμβάνει αμερικανικές παραγωγές όπως το «Νοτόριους» του Άλφρεντ Χίτσκοκ (1946) και «Το παιδί και το Δελφίνι» (1957).

Άνθρωπος ιδιόρρυθμος και υψηλών απαιτήσεων, δεν ήταν λίγες οι φορές που φίλοι και συνεργάτες του αναφέρθηκαν γι’ αυτόν με όχι και τόσο κολακευτικά λόγια. Όμως, ο δύσκολος χαρακτήρας και οι ιδιοτροπίες του μαρτυρούν την ίδια στιγμή έναν άνθρωπο τελειομανή, εμμονικό με τη λεπτομέρεια: καλλιτεχνική, συμπεριφορική και ενδυματολογική.

Αλέξης Μινωτής και Κατίνα Παξινού, το ζεύγος της καλλιτεχνικής ακτινοβολίας του ελληνικού θεάτρου.

Ο επιμελημένος κλασικισμός στο ύφος του Μινωτή

Η ιδιοσυγκρασία του Μινωτή πολλές φορές θόλωνε τα όρια μεταξύ θεατρικής περσόνας και προσωπικότητας, σε σημείο δηλαδή που να μην μπορούμε να διαχωρίσουμε εύκολα τον θεατράνθρωπο από τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και η σκηνική του παρουσία δεν έμενε πάνω στο σανίδι.

Έτσι, όπως θα τον παρατηρήσουμε να φοράει ένα καπέλο fedora, μεσαίου ύψους και διπλής εσοχής, την ώρα που υποδύεται τον Πωλ Πρέσκοτ στο «Νοτόριους», έτσι ακριβώς θα τον δούμε και στις δημόσιες εμφανίσεις του πλάι στη σύζυγό του, την “Greek Grande Dame” Κατίνα Παξινού. Κι αν ο Μινωτής εμφανιστεί επί σκηνής με ένα μποέμ φουλάρι υποδυόμενος τον ζωγράφο Όσβαλντ απ’ τους «Βρικόλακες» του Ίψεν, με ένα παρόμοιο στυλ θα σταθεί σε άλλες περιστάσεις πίσω απ’ τη σκηνή για να δώσει σκηνοθετικές οδηγίες στη Μαρία Κάλλας.

Ο Μινωτής, ως διεθνής ηθοποιός και «σκηνοθέτης των κλασικών», υιοθετεί ένα ενδυματολογικό ιδίωμα που συνδυάζει τη θεατρική παρουσία με μια προσεγμένη, ευρωπαϊκά ενημερωμένη ιδιωτική εμφάνιση. Δεν περιμένουμε εκκεντρικές μόδες από πλευράς του, αλλά έναν «επιμελημένο κλασικισμό». Ασφαλώς και ακολουθούσε το συνηθισμένο πρωτόκολλο που ήθελε τους άντρες της εποχής να φορούν κοστούμι. Όμως, πάντοτε εμπλούτιζε το στυλ του με προσωπικές πινελιές, όπως ο τρόπος δεσίματος της γραβάτας, η επιλογή παπιγιόν, το καλοδιπλωμένο μαντήλι στην τσέπη του σακακιού.

Τούτες οι στιλιστικές προτιμήσεις του Μινωτή, στις «εκτός ρόλων» εμφανίσεις του, αντανακλούν και την καλλιτεχνική του ανάγκη να «υποβάλει» την παρουσία του ανάλογα την περίσταση, είτε ως επαγγελματίας του θεάτρου, είτε ως δημόσιο πρόσωπο στις κοσμικές εμφανίσεις του, είτε στις ιδιωτικές συναναστροφές του.

Μινωτής και Κάλλας στα γυρίσματα της Μήδειας του Κερουμπίνι για την παράσταση του 1958. (Φωτογραφία: culturenow.gr)

Αλέξης Μινωτής: Ο θεατράνθρωπος πίσω απ’ τις πρόβες

Τα «ρούχα εργασίας» του Αλέξη Μινωτή, ιδιαίτερα σε στιγμές που απαθανατίστηκε ως σκηνοθέτης, απεικονίζουν έντονα έναν άνθρωπο του πνεύματος. Περιφερόταν στις πρόβες με σακάκι τύπου «tweed professor», με μπαλωμένους αγκώνες, θυμίζοντας κατά πολύ την Oxford-style ακαδημαϊκή και καλλιτεχνική αισθητική των 50s.

Αυτή η επιλογή είχε τόσο ενδυματολογική, όσο και «ταξική» σημασία: συνδέεται με το ένδυμα που φθείρεται απ’ το διάβασμα, τη συγγραφή και τη διανοητική δουλειά που γίνεται πάνω στο γραφείο, ενώ η τάση να ράβεται ξανά και ξανά με μπαλώματα δείχνει τη σταθερότητα που αναδίδει η θέλξη του κλασικού. Ένα σακάκι που δεν θα το αποχωριστεί κανείς εύκολα. Και το φουλάρι που κλείνει αρμονικά το άνοιγμα στο σακάκι προσθέτει καλλιτεχνική ευαισθησία, λειτουργεί ως μαλακτικό της δραματικής και αυστηρής εικόνας του σκηνοθέτη.

Ο Μινωτής δίνει σκηνοθετικές οδηγίες στη Μαρία Κάλλας για τη Μήδεια του Κερουμπίνι. (Φωτογραφία: culturenow.gr)

Κάτω απ’ το σακάκι φορούσε πουκάμισο σε φαρδιά γραμμή, με δουλεμένα μοτίβα πάνω στο ύφασμα. Όταν έπεφτε το φως πάνω στο ένδυμα δημιουργούσε μια διακριτική λάμψη, ίσως με ελαφρώς βαμβακοσατέν υφή. Τα σηκωμένα μανίκια υποδηλώνουν έναν εργασιομανή τύπο ανθρώπου. Όπως και στο παίξιμο των ρόλων του ή στη σκηνοθετική του οπτική, έτσι και στα πουκάμισά του διακρίνει κανείς το καλό στήσιμο και την καλή κατασκευή.

Παράλληλα με τα «αόρατα» επίπεδα των θεατρικών του ρόλων, τα υπονοούμενα, τους ρυθμούς της ανάσας και τις σιωπές, το ντύσιμό του εκτός σανιδιού λειτουργεί με την ίδια υποδόρια αισθητική.

O Αλέξης Μινωτής αριστερά με λινό πουκάμισο και φαρδύ γιακά, γυαλιά ηλίου, λινό παντελόνι με τσάκιση. (Φωτογραφία: athensnoice.gr)

Η στιλιστική ανεξαρτησία του Μινωτή στις ανεπίσημες στιγμές

Φυσικά, το στυλ του πάντα βρισκόταν σε σύμπνοια με το κατάλληλο παντελόνι και, πάνω απ’ όλα, την αποθέωση της τσάκισης, η οποία αναδεικνύει στον Μινωτή τη διαχρονική του προσήλωση στη σωστή φόρμα. Σαν να συνομιλούσαν η πειθαρχία που απαιτούσε ο ίδιος στις ερμηνευτικές του μεθόδους με την αυστηρή γραμμή της τσάκισης.

Όμως, τούτη η φαινομενική εμβύθιση στο κλασικό στυλ, με το ίσιο παντελόνι που αναπαριστά την αντρική στιβαρότητα, δεν απαγόρευσε ποτέ στον ηθοποιό και σκηνοθέτη να εκφράσει την ανεξαρτησία του στις προσωπικές συναναστροφές του: γυαλί ηλίου, λινό πουκάμισο και παντελόνι σε στιγμές καλοκαιρινής ξεγνοιασιάς με οικογενειακούς φίλους σπάνε την εικόνα του επιβλητικού και απόμακρου ανδρός.

Μέχρι και κατά τη συνάντησή του με τη Τζάκι Κένεντι δεν δίστασε να εμφανιστεί χωρίς γραβάτα, με ένα σακάκι που έχει δύο μεγάλες τσέπες στο ύψος των αγκώνων, παραπέμποντας με τρόπο ανεπαίσθητο σε field jacket, παντελόνι με διακριτικό ιταλικό continental cut και γυαλιά ηλίου. Ένας άντρας που επέλεγε τότε να μην φορέσει γραβάτα δίπλα σε ένα τόσο επιφανές πρόσωπο, ήταν σαν να έκανε δήλωση ελευθερίας.

Όλα αυτά μαρτυρούν έναν καλλιτέχνη, που λόγω των διεθνών συνεργασιών του, διατηρούσε μια ντελικάτη ματιά στις τάσεις της μόδας της εποχής, έπαιρνε στοιχεία και τους έκανε το απαραίτητο ρετούς για να ανταποκρίνονται στην καθαρά δική του υφολογική σοβαρότητα.

Αριστερά: Ο Αλέξης Μινωτής με τη Τζάκι Κένεντι με πιο ανεπίσημο λουκ για τα δεδομένα της εποχής. Δεξιά: Ο Αλέξης Μινωτής με τον Αριστοτέλη Ωνάση, με κοστούμι που αναβλύζει την ιεροπρέπεια του κλασικού (Φωτογραφία: miet.gr)

Αλέξης Μινωτής: Η λάμψη του στα γκαλά και στις δεξιώσεις

Είναι ελάχιστος φόρος τιμής να ισχυριστεί κανείς πως ο Αλέξης Μινωτής ήξερε πώς να ντύνεται. Το ενδυματολογικό ύφος του ήταν πάντα εργαλείο αυτοσεβασμού και όχι κοινωνικής επίδειξης. Γι’ αυτό και όταν δεν το απαιτούσαν οι περιστάσεις, όπως στις πρόβες, στους περιπάτους και στις καλοκαιρινές διακοπές, θα φορούσε κοστούμια που προσφέρουν άνετη κίνηση. Όποτε χρειαζόταν, βέβαια, ήταν ικανός να θαμπώσει τους πάντες με την τελετουργική παρουσία του.

Είναι, λοιπόν, άλλος ο Μινωτής που απολαμβάνει στιγμές χαλάρωσης με τη σύζυγό του στον καναπέ τους, και εντελώς άλλος ο Μινωτής που θα συνοδεύει μια κυρία σε μια κοσμική δεξίωση. Εκεί στέκει δίπλα στην Κατίνα Παξινού με κοστούμι από χοντρό ύφασμα, συγυρισμένο γιακά και καλοδεμένη γραβάτα.

Μαζί με τον Κωστή Μπαστιά και τη Μαρία Κάλλας, στα δεξιά ο Μινωτής με εκθαμβωτικό λευκό κοστούμι (Φωτογραφία: agonaskritis.gr)

Όπως είναι εντελώς άλλος ο Μινωτής που δίνει απαιτητικές σκηνοθετικές οδηγίες στη σοπράνο Μαρία Κάλλας, και άλλος ο Μινωτής που βαστάει αγκαλιά τη Μαρία Κάλλας στα γκαλά και στις βραβεύσεις. Για να σταθεί ένας άντρας δίπλα στην απόλυτη «Diva» που γνώρισε όλη η ιστορία της όπερας, είναι απαραίτητο ένα κλασικό μαύρο κοστούμι με παπιγιόν ή, ακόμη περισσότερο, ένα ολόλευκο κοστούμι με σκουρόχρωμη γραβάτα και μαντηλάκι στην τσέπη.

Εξίσου τελετουργικός θα σταθεί και δίπλα στον Αριστοτέλη Ωνάση. Ώριμος, αρρενωπός και μοιραίος καθώς συνδιαλέγεται με το τσιγάρο του μπρος στον φακό της κάμερας. Δίπλα στην εξουσία του χρήματος, αυτός δεν είχε κανένα κόμπλεξ να προβάλλει με την αμφίεσή του μια αριστοκρατική πόζα του ήθους.

Καλλιτέχνης, μα πάνω απ’ όλα τζέντλεμαν.

Διαβάστε ακόμη: Το φιλοσοφημένο στυλ του Κωνσταντίνου Τσάτσου

TAGS :

Αλέξης Μινωτής ηθοποιός κοστούμι

x

Ακολουθήστε το Andro στο Facebook