Τα εισαγωγικά εγχειρίδια είναι ήδη ξεπερασμένα όταν εκδίδονται· έτσι τουλάχιστον υπαγορεύει ένα άγραφο ακαδημαϊκό ρητό. Ειδικά, αν αφορούν επιστημονικά πεδία, όπως αυτό της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και των Μεγάλων Γλωσσικών Μοντέλων (ΜΓΜ), τα οποία χαρακτηρίζονται από ταχύτατους ρυθμούς στην παραγωγή νέας γνώσης.
Πλάι στις άχρονες «αλήθειες» της ακαδημαϊκής ζωής, έρχονται οι συνθήκες εργασίας και αξιολόγησης για τους πανεπιστημιακούς στα ελληνικά ΑΕΙ, οι οποίες τους αποτρέπουν από το να αφιερώσουν χρόνο για τη συγγραφή εκλαϊκευτικών βιβλίων – ένας εκδοτικός κλάδος ο οποίος γνωρίζει πρωτόγνωρη άνθηση παγκοσμίως.
Ευσύνοπτο βιβλίο
Επομένως, είναι εξ ορισμού αξιέπαινη η πρωτοβουλία του Στέργιου Χατζηκυριακίδη, καθηγητή Υπολογιστικής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, να γράψει ένα ευσύνοπτο εισαγωγικό βιβλίο για την ΤΝ και τα ΜΓΜ, με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη και Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα: ιστορία, χρήσεις, ανησυχίες» (εκδ. Δίαυλος), γνωρίζοντας πολύ καλά ότι το βιβλίο αυτό μιλά για πράγματα που η έρευνα έχει ήδη αφήσει πίσω της.
Από την άλλη, η ίδια η καθημερινότητα το καθιστά χρήσιμο και (για ορισμένα κεφάλαιά του) αναγκαίο ανάγνωσμα. Ζούμε μαζί με τα ΜΓΜ. Οι εκδόσεις του ChatGTP, του Gemini, το Claude Sonnet κ.ά. δεν είναι απλώς εμπορικές ονομασίες, αλλά εργαλεία με τα οποία ανακτούμε και αναζητούμε πληροφορίες και γνώση, αλληλεπιδρούμε, διασκεδάζουμε ή ακόμα και χαζολογούμε.
Τα ΜΓΜ ωστόσο δεν γεννήθηκαν εν κενώ. Ο Χατζηκυριακίδης διατρέχει την εξέλιξή τους, παρουσιάζοντας τους πιο σημαντικούς σταθμούς στην ιστορία της ΤΝ καθώς και της Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας (ΕΦΓ). Με κεντρικά ορόσημα τον Αλαν Τούρινγκ καθώς και τη διάσκεψη του Ντάρτμουθ, παρουσιάζει «τα καλοκαίρια και τους χειμώνες» της ΤΝ, εκκινώντας από τις μυθολογικές αφηγήσεις, την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό και φτάνοντας μέχρι το AlphaFold.
Χιούμορ, λογοπαίγνια και… ΠΑΟΚ
Το κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στην ΕΦΓ είναι ίσως το πιο απαιτητικό, όμως ο καθηγητής Υπολογιστικής Γλωσσολογίας κατορθώνει να εξηγήσει σύνθετες έννοιες με τρόπο προσιτό, αξιοποιώντας το χιούμορ του, την αγάπη του για τον ΠΑΟΚ και τη φυσική ροπή του για λογοπαίγνια.
Θυμόμαστε τα spam emails που λαμβάναμε από ανύπαρκτους νιγηριανούς πρίγκιπες προκειμένου να μάθουμε για τους αλγόριθμους μηχανικής μάθησης και στη συνέχεια περνάμε στα νευρωνικά δίκτυα και τη βαθιά μάθηση μέχρι το BERT και τα GTP μοντέλα. Οσοι ενδιαφέρονται για τις πρακτικές εφαρμογές των ΜΓΜ στην εκπαίδευση και στην έρευνα θα λάβουν αρκετά ερεθίσματα στις αντίστοιχες σελίδες του βιβλίου.
Απαντήσεις σε επείγοντα ζητήματα
Στα τρία τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, ο Χατζηκυριακίδης με νηφαλιότητα και κριτική ματιά θίγει μερικά από τα πιο επείγοντα ζητήματα που αφορούν την ανάπτυξη των ΜΓΜ. Επισημαίνει τις όποιες πλάνες γεννά ένας ασυνείδητος ανθρώπινος εξαιρετισμός, «δηλαδή η ιδέα ότι είμαστε τα μοναδικά όντα με τόσο υψηλή νοημοσύνη. […] Συνεπώς, τα LLM πρέπει οπωσδήποτε να κάνουν κάτι εντελώς διαφορετικό και υποδεέστερο».
Παράλληλα, ξεκαθαρίζει ότι για την πιθανή αύξηση της ανεργίας θα ευθύνεται ο καπιταλισμός και όχι τα ΜΓΜ και αξιολογεί ως πιο άμεσους κινδύνους τη μεροληψία των αλγορίθμων, τις ψευδείς ειδήσεις και την οικολογική επιβάρυνση που προκαλεί η ανάπτυξη των ΜΓΜ παρά την υποθετική εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους από τις μηχανές. «Μόνο μέσα από μια ισορροπημένη προσέγγιση που συνδυάζει την καινοτομία με την περιβαλλοντική συνείδηση και την κοινωνική δικαιοσύνη μπορούμε να διασφαλίσουμε τη βιώσιμη ανάπτυξη των γλωσσικών μοντέλων στο μέλλον» σημειώνει χαρακτηριστικά.
Με τη συμβολή της ΤΝ
Το βιβλίο του Χατζηκυριακίδη δεν είναι απλώς ένα βιβλίο σχετικά με την ΤΝ, αλλά ένα βιβλίο που δημιουργήθηκε με τη συμβολή της ΤΝ. Οι εικονογραφήσεις είναι φτιαγμένες από ΜΓΜ – πώς αλλιώς άλλωστε ο αλγόριθμος Αφελής Μπέις, βασισμένος στο θεώρημα του Μπέις, θα είχε ως εικονογράφηση έναν… αφελή Μπέη στα Ιωάννινα.
Ακόμα και αν δεν έχετε κανένα ενδιαφέρον για την ΤΝ, αξίζει να το αγοράσετε. Εχει πολύ ωραία αρκουδάκια για εικονογράφηση!
