Το δυτικό φιλοσοφημένο στιλ ενός μύθου (1899-1987)

O Κωνσταντίνος Τσάτσος με τη διακριτική ένδυση, με λεπτομέρειες προσωπικού γούστου στη γραβάτα, το πέτο, το μαντηλάκι, το ρολόι.

Απ’ τα χρόνια του Πλάτωνα μέχρι και σήμερα αιωρείται το ερώτημα αν τελικά οι φιλόσοφοι μπορούν να κυβερνήσουν. Λίγοι το κατάφεραν. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος ήταν ένας απ’ αυτούς. Έγκριτος νομικός, καθηγητής στην Πάντειο, φιλόσοφος του δικαίου, πολιτικός ανήρ, στυλοβάτης του συντάγματος της Γ’ Δημοκρατίας, υπουργός, και, τελικά, Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Σε μια πολυτάραχη περίοδο για τη χώρα, ο ίδιος δεν δίστασε με τη συμμετοχή του στα κοινά να βαδίσει τον ανήφορο, και να περάσει μέσα απ’ τις συμπληγάδες ενός παγκοσμίου πολέμου, της μαρτυρικής γερμανικής κατοχής, του εμφυλίου πολέμου, της μετεμφυλιακής αστάθειας και της επταετούς δικτατορίας, μέχρι την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Αριστερά: Προσωπογραφία του Κωνσταντίνου Τσάτσου από τον ζωγράφο Μιχάλη Βαφειάδη. Δεξιά: Φωτογραφικό πορτραίτο του Κωνσταντίνου Τσάτσου με γκρι ριγέ κοστούμι και λεπτομέρεια στη γραβάτα (Photo credits: ascsa.edu.gr)

Κωνσταντίνος Τσάτσος: Η προσωπική αισθητική του πεφωτισμένου ανδρός

Οι πεποιθήσεις του Κωνσταντίνου Τσάτσου περιείχαν έναν εκρηκτικό συνδυασμό: ήταν μεν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, παράλληλα όμως, ως πλατωνιστής, ήταν και υπέρ των «βασιλικών αντρών». Κι αν η ιδιότητα του επιτυχημένου φιλοσόφου-πολιτικού ήταν ένα μεγάλο στοίχημα που έπρεπε να κερδίσει για να αποδείξει την εγκυρότητα των κοσμοαντιλήψεών του, υπήρχε ακόμα ένας τίτλος που έπρεπε να υπερασπιστεί: αυτός του στυλάτου δημοσίου προσώπου. Εκεί ήταν ακόμα ένας τομέας που ο Τσάτσος διέπρεψε πραγματικά. Κέρδιζε πάντα τις εντυπώσεις και σάρωσε τους σημειολογικούς κανόνες της ένδυσης επιφανών αντρών.

Και αυτό το κατάφερε με διπλό βαθμό δυσκολίας, καθώς έζησε σε μια εποχή που οι κώδικες της ανδρικής ένδυσης ήταν ιδιαίτερα αυστηροί και δεν έπρεπε να παρεκκλίνουν, πόσο μάλλον για τους πολιτικούς και όσους γενικώς υπηρετούσαν θεσμικούς ρόλους. Το κοστούμι, λοιπόν, ήταν πολύ δεσμευτικό. Οπότε και ο Τσάτσος το προτιμούσε. Δεν περιοριζόταν, όμως, μόνο στο να το φορά. Ως μαιτρ του στυλ που ήταν, υπηρετούσε την αίγλη του κλασικού κοστουμιού προσθέτοντας κάποιους προσωπικούς τόνους, είχε στην γκαρνταρόμπα του μαύρες, μπλου-μπλακ, μπλε και γκρίζες αποχρώσεις, ενώ δεν έλειψαν οι φορές στις δημόσιες εμφανίσεις του που προτίμησε ένα απαλό και διακριτικό ριγέ κοστούμι.

Για τα τότε δεδομένα, δηλαδή, το στυλ του Τσάτσου διανθιζόταν με μια εκλεπτυσμένη και αβρή εκκεντρικότητα. Το σακάκι του πάντα έμοιαζε με πανοπλία… Είχε δομημένους ώμους και ευμεγεθείς βάτες, συνήθως με φαρδύ και μυτερό πέτο. Ο μεγάλος γιακάς δημιουργούσε μια σκιά περιμετρικά του προσώπου του, ώστε να ταιριάζει απόλυτα με το στοχαστικό του ύφος. Το λευκό πουκάμισο έδινε μια αύρα αντίθεσης για να αναδεικνύονται ακόμα περισσότερο οι ιδιαιτερότητες στο σακάκι ή στο παλτό. Φυσικά, σχεδόν πάντα επέλεγε σταυρωτό κούμπωμα, τύπου Ulster, είτε μονοκούμπι, είτε με διπλή σειρά κουμπιών, σε μια ενδυματολογική ένδειξη, από πλευράς του, ευρωπαϊκής επισημότητας.

Σταυρωτό κοστούμι με δομημένους ώμους και μυτερό πέτο, γραβάτα πουά, και ο Κωνστνατίνος Τσάτσος σε συνέντευξη στην ΕΡΤ να μιλάει εφ’ όλης της ύλης / (photo credits: ert.gr)

Όχι ότι υπέκυψε ποτέ στη μόδα. Κράτησε απ’ την αρχή μέχρι το τέλος ένα εντελώς δικό του στυλ. Αυτό δείχνει αφενός τη σταθερότητα τόσο του χαρακτήρα του, όσο και των πολιτικών του στάσεων. Όσο συγκροτημένος και πολυμαθής εμφανιζόταν στις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που προέβη για την έλευση της Γ’ Δημοκρατίας, άλλο τόσο συγκροτημένος και σταθερός έμοιαζε πίσω απ’ την αμφίεση του. Την ίδια στιγμή, πάντως, ο διακριτικός στολισμός της εξωτερικής του εμφάνισης, όπως ένα διπλωμένο μαντήλι στην τσέπη του σακακιού, τα επιμελημένα μανικετόκουμπα, η διακριτική λάμψη στις γραβάτες του, έδειχναν έναν άνθρωπο ανοιχτό, με στραμμένο το βλέμμα του στη Δύση, όχι μόνο στις διεθνείς πολιτικές και στις φιλοσοφικές εξελίξεις, αλλά εξίσου και στις τάσεις των μεγάλων σχεδιαστών.

Παρέα με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, την Αμαλία Μεγαπάνου, αλλά και τη σύζυγό του που στέκεται δίπλα του, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος στ’ αριστερά φορώντας χαρακτηριστικό σακάκι με φαρδύ και μυτερό πέτο (Photo credits: offlinepost.gr / ikk.gr)

Κωνσταντίνος Τσάτσος: Ένας «Ανηκόμεν εις την Δύσιν» τόσο πολιτικά, όσο και ενδυματολογικά ανήρ

Άλλωστε, πίσω απ’ την αείμνηστη φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή «Ανήκομεν εις την Δύσιν» κρύβεται ο προγραμματικός αγώνας ενός εκλεπτυσμένου αστού διανοούμενου: του Κωνσταντίνου Τσάτσου. Αυτός ήταν ο ιθύνων νους για την πολιτική ατζέντα της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης και της Νέας Δημοκρατίας, αυτός ήταν ο πραγματικός εκπρόσωπος της «ελευθέρως σκεπτόμενης Ευρώπης», αυτός ήταν με άλλα λόγια πιο αυθεντικός φίλος της Δύσης.

Εξαιτίας του δυτικοκεντρισμού του προέκυψαν και οι διανοητικές του διαμάχες με τον Γιώργο Σεφέρη. Ο Τσάτσος επικρίνει την ιδέα της «ρωμιοσύνης» και τάσσεται υπέρ της οπτικής των Ευρωπαίων φιλελλήνων που θέλουν να βλέπουν στο αθάνατο ελληνικό πνεύμα μονάχα το αρχαίο μεγαλείο του. Έτσι και ο Έλληνας φιλόσοφος-κυβερνήτης συνηγορεί πως, γι’ αυτόν τον λόγο, η Ελλάδα συνιστά τον πρόγονο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ενώ θεωρεί οτιδήποτε «ανατολίτικο» ως αλλότριο της ελληνικότητας.

Δεν ξέρουμε σε αυτήν την αντιπαράθεση ποιος απ’ τους δύο στοχαστές ήταν στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ή ο νομπελίστας ποιητής; Ξέρουμε όμως σίγουρα ποιος είχε το σωστό ντύσιμο. Και αυτός ήταν ο Κωνσταντίνος Τσάτσος. Εφόσον δήλωνε ένθερμος υποστηρικτής του δυτικού πολιτισμού, δεν γινόταν παρά να το διατυμπανίζει φορώντας ένα κοσμικό κοστούμι, σε αντίθεση με τον Σεφέρη που δεν εμφανίστηκε ποτέ με ρωμέικη ενδυμασία.

Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος με κοστούμι, γραβάτα, ένα βαρύ παλτό και τα χαρακτηριστικά γυαλιά οράσεως που συνήθιζε να φοράει (Photo credits: lex.dk)

Ο διανοούμενος πίσω απ’ τις κοκάλινες διόπτρες

Ο Τσάτσος βλέπει την Ελλάδα με «δυτικά γυαλιά». Όσο δυτικά ήταν δηλαδή και τα κοκάλινα οβάλ γυαλιά που επέλεγε ο ίδιος. Μεγάλα και επιβλητικά, σκουρόχρωμα αλλά και λαμπερά. Τα γυαλιά εκείνη την εποχή ήταν το κατεξοχήν αξεσουάρ του μελετητή, του επιστήμονα, του διανοητή. Η τηλεόραση δεν είχε γίνει ακόμη το απαραίτητο έπιπλο για κάθε σαλόνι, οπότε γυαλιά συνήθιζαν να φορούν μόνον όσοι είχαν φάει τα μάτια τους πάνω στα βιβλία… Οι πνευματικοί άνθρωποι…

Ως εκ τούτου, τα γυαλιά του Κωνσταντίνου Τσάτσου δεν ήταν μόνο ένα εργαλείο για την αποκατάσταση προβλημάτων όρασης, αλλά και ένα σήμα κατατεθέν του δημόσιου ρόλου του. Σφράγιζαν το πρόσωπό του με την ίδια επιμέλεια που οι γραβάτες του ολοκλήρωναν το ύφος του κοστουμιού του – με σατέν υφάσματα ή διακριτική γυαλάδα αντί για τις ματ υφές, ως λεπτομέρεια που δίνει μια νότα προσωπικής λάμψης. Τον ίδιο σκοπό υπηρετούσαν και τα γυαλιά του… Ήταν μία ακόμα ραφή πάνω στο στυλ της προσωπικότητας του, ο βαρύς και συμπαγής κοκάλινος σκελετός διατηρεί την εικόνα ενός συγκεντρωμένου ανθρώπου, όπως ο λόγος του κρατούσε τη δημόσια συζήτηση σε ένα καθαρό και αρμονικό πλαίσιο.

Φωτογραφία με Μιχαήλ Στασινόπουλο (αριστερά), Κωνσταντίνο Καραμανλή (κέντρο) και Κωνσταντίνο Τσάτσο (δεξιά) με οβάλ κοκάλινο γυαλί, γραβάτα με λεπτομέρειες και περιποιημένο μαντηλάκι στην τσέπη του σακακιού.

Οι πολιτικές του πεποιθήσεις ήταν ορατές στο στυλ του

Έτσι, ως άνθρωπος «του λόγου», της αστικής ευγένειας και των καλών τρόπων, δεν θα επέτρεπε ποτέ στον εαυτό του να φορέσει απλώς ένα «πρακτικό κοστούμι», όπως αυτά που λανσάρονται ετοιμοπαράδοτα, αλλά να επιλέξει ένα κοστούμι-σύμβολο, εμπλουτίζοντάς το με προσωπικές αισθητικές παρεμβάσεις για να αποπνέει μια συνολικά tailored εικόνα. Το ίδιο του το στυλ, επομένως, μοιάζει έτοιμο ανά πάσα στιγμή να εκφέρει λόγο, να έχει πράγματα να πει, να συμπληρώσει για την προσωπικότητα του στοχαστή-υπουργού. Κάποτε, σε αυτόν τον τόπο, οι πολιτικοί τουλάχιστον διατηρούσαν αυτό το ηθικό αξίωμα να είναι πάνω απ’ όλα οργανικοί διανοούμενοι.

Οι πολιτικές και ιδεολογικές διακρίσεις μεταξύ των δημοσίων αντρών είναι ορατές μέχρι και στην εξωτερική εμφάνιση. Έτσι, ο συνταγματικός ρεαλισμός Καραμανλή, που ενδιαφερόταν πρωτίστως για την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, ταιριάζει μ’ ένα κλασικό κοστούμι που δεν υπερβαίνει ποτέ τα όρια της ωφελιμιστικής ένδυσης. Αντιθέτως, ο Τσάτσος, εμποτισμένος με τον γερμανικό ιδεαλισμό, βλέπει παράλληλα και την εικόνα του «τέλειου κράτους» που αποπνέει αριστεία, οραματίζεται μια πλατωνική πολιτεία των πεφωτισμένων, και σ’ αυτήν την αντίληψη του Έλληνα πολιτικού-διανοούμενου ανταποκρίνεται και το προσωπικό του γούστο, θέλοντας να αναδείξει την αισθητική κομψότητα που οφείλει να έχει ο ιδανικός πολίτης.

Το φιλοσοφημένο στυλ του πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας στη Μεταπολίτευση. Στη φωτογραφία με χαρακτηριστικό σταυρωτό Ulster κοστούμι με διπλή σειρά κουμπιών. (Photo credits: ikk.gr)

Κωνσταντίνος Τσάτσος: Το ενδυματολογικό κύρος του ήταν σήμα κατατεθέν του χαρακτήρα του

Πάντοτε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος πίστευε ότι η λεπτομέρεια έκανε τη διαφορά. Ποτέ δεν ξέφυγε απ’ τους ενδυματολογικούς κώδικες που επέβαλε ο δημόσιος βίος, όμως ποτέ δεν έχανε και την ευκαιρία να εκδηλώνει την ατομικότητά του, τόσο μέσω των απόψεών του, όσο και μέσω του στυλ του.

Έτσι, αφενός, τα παλτό που φορούσε φαίνονταν σαν στολή δημοσίου ανδρός, απέπνεαν σκηνογραφικό κύρος. Το χοντρό μάλλινο ύφασμα δείχνει την εικόνα της αίγλης του κλασικού στο αισθητικό επίπεδο, αλλά και την “κρατική στιβαρότητα” στο συμβολικό επίπεδο.

Αφετέρου, όμως, το φουλάρι που συνήθισε να φορά ερχόταν να «μαλακώσει» αυτήν την βαριά αυστηρότητα και να προκαλέσει την εντύπωση μιας πιο καλλιεργημένης αίσθησης. Τούτες οι ανεπαίσθητες εσάνς εκκεντρικότητας σπάνε την ψυχρότητα του κρατικού λειτουργήματος. Κάτω απ’ το κοστούμι του πολιτικού και του υπουργού, υπήρχε ένας άνθρωπος που διάβαζε, μελετούσε, ερευνούσε τις ευρωπαϊκές τάσεις σε κάθε τομέα, είχε αισθητικές και καλλιτεχνικές ευαισθησίες.

Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και η σύζυγός του με το ζεύγος Τσαουσέσκου και στα δεξιά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η σεμνή αυτοέκφραση του γούστου του

Το ίδιο ισχύει και για τις έντονες γραμμές που επέλεγε για το πέτο και του ώμους των κοστουμιών του, έμοιαζαν αφενός να επεκτείνουν την αρχιτεκτονική όψη των ενδυμάτων του, αλλά και λειτουργούσαν εξίσου σαν ένα έξυπνο τέχνασμα ώστε να στρέφει τα βλέμματα πάνω του, να αποτρέπει τους κακεντρεχείς να ασχοληθούν με το ύψος του και να θαμπωθούν απ’ το γούστο του.

Έμεινε στην ιστορία ως αξιοπρεπής και έντιμος άνθρωπος που αναβάθμισε τον πολιτικό διάλογο με την ευγένεια και την πραότητα που διέθετε, ενώ οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις περί θετικού δικαίου παραμένουν μέχρι σήμερα αξεπέραστες για την εγχώρια νομική επιστήμη. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του αποτυπώθηκαν ατόφια και στο στυλ του. Όσο θα τον έβλεπε κανείς ως επιστήμονα, φιλόσοφο και πολιτικό να προωθεί μια συνθήκη ατομικής ελευθερίας του μέτρου και των ορίων μέσα στο πλαίσιο μιας ευπρεπούς και σεμνής Δημοκρατίας, έτσι και στο στυλ του θα παρατηρήσει κανείς εύκολα μια μεστή και ώριμη αυτοέκφραση του φιλοσοφημένου ανδρός.

Διαβάστε ακόμη: Το αριστοκρατικό ύφος του Ίωνα Βορρέ (1924-2015)

TAGS :

κοστούμι πολιτικός

x

Ακολουθήστε το Andro στο Facebook