Γράφει ο Ερόλ Ουζέρ
Στις επόμενες ευρωεκλογές θα ενταθεί ο αγώνας για την εξουσία και θα αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζεται η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση. Είναι ρεαλιστικό να προβλέψουμε μια μεταβατική φάση, στην οποία θα συνυπάρχουν οι βεβαιότητες του παρελθόντος και τα νέα οράματα που δημιουργούνται.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Η ΕΕ θα έχει εκλογές το 2024. Οι προεκλογικές εκστρατείες έχουν ήδη ξεκινήσει, αλλά οι νέοι τρόποι με τους οποίους εξελίσσονται καθιστούν δυσνόητο το περιεχόμενο και τη λογική τους, η οποία φιλοδοξεί να επιβληθεί.
Η σύγκριση μεταξύ των προεκλογικών εκστρατειών στις ΗΠΑ, που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, και των ευρωπαϊκών εκστρατειών είναι διαφωτιστική.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, δύο δυνητικοί υποψήφιοι ανταγωνίζονται, υποστηριζόμενοι από δύο αντίθετες πλευρές. Το διακύβευμα είναι η κατάκτηση της εξουσίας, ο έλεγχος των ομοσπονδιακών εξουσιών για την υλοποίηση των φιλοδοξιών των Δημοκρατικών ή των Ρεπουμπλικάνων. Άλλοι στόχοι συμπληρώνουν αυτή τη στρατηγική εστίαση- το θεμελιώδες ζήτημα είναι ο πολιτικός έλεγχος της εξουσίας.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ
Στην Ευρώπη, βαδίζουμε προς την ίδια κατεύθυνση, αλλά το ταξίδι είναι ακόμη τόσο μακρύ που δεν μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε με σαφήνεια αυτή τη στιγμή αν το σχέδιο είναι να επαναλάβουμε την αμερικανική εμπειρία, τηρουμένων των αναλογιών.
Ο ρόλος που διαδραμάτισαν στο παρελθόν οι ευρωπαϊκές εκλογές
Για πολλούς κύκλους, οι ευρωεκλογές αποτέλεσαν την ευκαιρία για ένα δημοψήφισμα υπέρ της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ακόμη και πριν από την ψηφοφορία, είχε ήδη εξασφαλιστεί η συμφωνία ότι στο μεσοδιάστημα θα υπάρξει σκυταλοδρομία στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μεταξύ των δύο μεγάλων συνασπισμών, της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς. Αυτή η σκυταλοδρομία ήταν θεμελιώδους σημασίας για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προικισμένο με περιορισμένες εξουσίες, ο ρόλος του οποίου θα μπορούσε να είχε αναπτύξει, εφόσον υποστηριζόταν από ένα ευρύ πολιτικό μέτωπο, de facto μια συμφωνία “εθνικής ενότητας” σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Αυτή η φάση έχει εξαντληθεί. Η μεταβίβαση εξουσιών από τα κράτη μέλη στη διαδικασία ενοποίησης έχει φθάσει σε σημαντικό επίπεδο, καθιστώντας τον ρόλο που διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Κυβέρνηση όλο και πιο σημαντικό στο πλαίσιο της συνολικής διακυβέρνησης των διαφόρων θεσμικών επιπέδων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στις επόμενες ευρωπαϊκές εκλογές θα ενταθεί ο αγώνας για την εξουσία και θα αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζεται η ευρωπαϊκή κυβέρνηση. Είναι ρεαλιστικό να προβλεφθεί μια μεταβατική φάση, στην οποία θα συνυπάρχουν οι βεβαιότητες του παρελθόντος και τα νέα οράματα που δημιουργούνται. Μεταξύ των θεμάτων που βρίσκονται στο επίκεντρο των σημερινών προεκλογικών συζητήσεων, υπάρχουν τα οικονομικά και δημοσιονομικά.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η εθνική κυριαρχία
Χρειάστηκαν τρεις δεκαετίες για να φτάσουμε στην έγκριση της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης, ξεπερνώντας αντιδράσεις που θεωρούνταν ανυπέρβλητες. Η συζήτηση ήταν ιδιαίτερα ζωηρή όταν επρόκειτο να καθοριστεί το καταστατικό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι αντίθετες θέσεις μπορούν να αποδοθούν σε δύο συμμετρικές απόψεις.
Μια πρώτη θέση συνίστατο στη διατήρηση του ρόλου των εθνικών κεντρικών τραπεζών. Το σχέδιο αυτό θεωρήθηκε πιστό στην κλασική κεϋνσιανή προσέγγιση και θα επέτρεπε στις Κεντρικές Τράπεζες να χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των εθνικών ελλειμμάτων στις δημόσιες δαπάνες. Αντιστοιχούσε σε ένα συνομοσπονδιακό μοντέλο. Η θέση αυτή δεν χρειαζόταν να εξηγηθεί με σαφήνεια, αντλώντας δύναμη, σύμφωνα με όσους την υποστήριζαν, από τα στοιχεία της τρέχουσας τάξης πραγμάτων.
Μια διαφορετική θέση, η οποία θα επιβεβαιωθεί με τα λόγια του καταστατικού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, υπέθετε τη μείωση του ρόλου της νομισματικής πολιτικής με την ενίσχυση του ρόλου των πραγματικών πολιτικών. Η θέση αυτή ήταν καινοτόμος και έθετε μια υποθήκη στη συνολική ευρωπαϊκή τάξη.
Για να αξιολογήσουμε τη συζήτηση που πρόκειται να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια των επόμενων ευρωεκλογών, πρέπει να έχουμε υπόψη μας τους λόγους για τους οποίους επιβλήθηκε η επιλογή του σημερινού καταστατικού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και ταυτόχρονα τους λόγους που κινητοποίησαν τις αντίπαλες δυνάμεις. Οι δυνάμεις που δεν έχουν πειστεί για την εγκυρότητα της επιλογής που έγινε θα προσπαθήσουν πιθανότατα να εισάγουν τροποποιήσεις όποτε εντοπίσουν χώρο για την πρωτοβουλία τους.
Είναι απαραίτητο να επικεντρωθεί η προσοχή στο κεντρικό θέμα που συζητήθηκε εκείνη τη στιγμή, για να προβλεφθεί το περιεχόμενο της μελλοντικής ευρωπαϊκής εκλογικής συζήτησης. Λιγότερο σημαντικές, αν και άξιες προσοχής, είναι οι τεχνικές πτυχές.
Η παραδοσιακή δομή του εθνικού κράτους αναθέτει τον έλεγχο της Κεντρικής Τράπεζας στην εκτελεστική εξουσία, προκειμένου να συμβάλει στη χρηματοδότηση των δημόσιων δαπανών. Αυτή η λύση, μεταφερόμενη σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συνεπάγεται μια ευρωπαϊκή συγκεντρωτική επιλογή.
Η επικουρική και ομοσπονδιακή επιλογή συνεπάγεται την αυτονομία της Κεντρικής Τράπεζας- η φύση της επιλογής έχει συνταγματική διάσταση, το ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό μοντέλο. Η επικουρική και ομοσπονδιακή επιλογή οδήγησε σε ένα καταστατικό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το οποίο χαρακτηρίζεται από την βασική αρχή της νομισματικής σταθερότητας.
Η αρχή αυτή θεωρήθηκε, από εκείνους που είχαν παραδοσιακή αντίληψη ως συντηρητική, αποπληθωριστική επιλογή, εμπόδιο στην υιοθέτηση επεκτατικών πληθωριστικών πολιτικών. Μια προσέγγιση που ενισχύει τη συνταγματική προοπτική ως ερμηνευτικό κριτήριο, ωστόσο, προσφέρει μια εντελώς διαφορετική άποψη.
Μια επικουρική συνταγματική τάξη απαιτεί ότι το χρήμα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας, καθώς κάτι τέτοιο θα μείωνε την αυτονομία των περιφερειών και των τοπικών εξουσιών, των κρατών μελών και των ενδιάμεσων φορέων. Η νομισματική σταθερότητα εμποδίζει την αυθαίρετη μετακίνηση πόρων από εκείνους που ελέγχουν την Τράπεζα. Η αρχή της επικουρικότητας απαιτεί οι μηχανισμοί διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αποτρέπουν την κατάχρηση εξουσίας.
Η θέση κατά της αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχει γίνει μια θέση που συμμερίζονται οι κυρίαρχοι- τελικά η μόνη πραγματική επιλογή που υποστηρίζει αυτή τη θέση είναι η έξοδος από τη Νομισματική Ένωση για την ανάκτηση της εθνικής κυριαρχίας. Το αποτέλεσμα αυτής της απόφασης, όπου λαμβάνεται, είναι η αποδυνάμωση της ενιαίας αγοράς, μέχρι του σημείου της διάλυσής της.
Η δημιουργία ενός νομίσματος που δεν υποτάσσεται στην εξουσία του πρίγκιπα στο πλαίσιο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης έθεσε υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή κατανομή των εξουσιών- ο ρόλος του πρίγκιπα αντικαταστάθηκε από συνταγματικούς κανόνες, οι οποίοι αναπτύχθηκαν με δημοκρατικό τρόπο. Η δημοκρατική διακυβέρνηση του χρήματος, που βασίζεται σε συνταγματικούς κανόνες, αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού σχεδίου για την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως της πιο προηγμένης υπερεθνικής οντότητας στην ιστορία.
Το ευρωπαϊκό νόμισμα, αν σχεδιαστεί με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσε να έχει τη συναίνεση των χωρών μελών, καθώς δεν θα οδηγούσε σε συγκεντρωτισμό της εξουσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η εναλλακτική λύση της λιτότητας έναντι του δημοσιονομικού ελλείμματος δίχασε τα συμφέροντα- η αναζήτηση μιας ευρείας συναίνεσης εκ μέρους των χωρών μελών ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για τη μεταβίβαση της νομισματικής κυριαρχίας από τα κράτη μέλη στη διαδικασία ενοποίησης.
Η συσχέτιση των χαρακτηριστικών της Νομισματικής Ένωσης με τα κρίσιμα προβλήματα που έπρεπε να επιλυθούν μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την έκταση των προβλημάτων που επρόκειτο να αντιμετωπιστούν στο εγγύς μέλλον, ώστε να δικαιολογηθεί η τροποποίηση των λύσεων που υιοθετήθηκαν τότε.
Δημοσιονομικός φεντεραλισμός, κράτος πρόνοιας, επενδύσεις και ανάπτυξη
Το σχέδιο Werner προέβλεπε την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Η Νομισματική Ένωση δημιουργήθηκε και ήταν απαραίτητη για τη διασφάλιση της ενιαίας αγοράς- ωστόσο, η Οικονομική Ένωση αναβλήθηκε.
Ο αγώνας για την εξουσία που, όπως είδαμε, θα χαρακτηρίζει όλο και περισσότερο τις ευρωπαϊκές εκλογές, θα δει αντίθετες θέσεις σχετικά με τις οικονομικές πολιτικές, οι οποίες από κοινού θα καθορίσουν το είδος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης που θα προσελκύσει την απαραίτητη συναίνεση.
Οι αντίθετες θέσεις που χαρακτήρισαν τις ευρωπαϊκές συνθήκες που έχουν ήδη συναφθεί θα επαναληφθούν- όσοι δεν κατάφεραν τότε να επιτύχουν την απαραίτητη συναίνεση θα προσπαθήσουν να ανοίξουν εκ νέου τη συζήτηση.
Οι πτυχές της Οικονομικής Ένωσης που δεν έχουν ακόμη αντιμετωπιστεί θα αποτελέσουν αντικείμενο συντακτικής συζήτησης, είτε συνολικά είτε σταδιακά, εκλογές μετά από εκλογές.
Οι κύριες πτυχές που αναμενόμενα θα αποτελέσουν αντικείμενο της εκλογικής συζήτησης και των μετέπειτα εξελίξεών της είναι ο καθορισμός του μοντέλου δημοσιονομικού φεντεραλισμού που θα αναπτυχθεί, οι τροποποιήσεις που κρίνονται κατάλληλες για το κράτος πρόνοιας, οι αναπτυξιακές στρατηγικές και η διακυβέρνηση των επενδύσεων.
Όλες αυτές οι πτυχές θα επηρεαστούν από τη διεθνή τάξη- αυτό καθιστά πιο δύσκολη την πρόβλεψη των λύσεων που θα επικρατήσουν.
Ο όρος δημοσιονομικός φεντεραλισμός έχει ακριβές νόημα: πρόκειται για την κατανομή των λειτουργιών και των πόρων μεταξύ των συνιστωσών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όταν εξετάζεται η κάθετη επικουρικότητα, ο δημοσιονομικός φεντεραλισμός περιγράφει αυτή την κατανομή μεταξύ ευρωπαϊκού, εθνικού, περιφερειακού και τοπικού επιπέδου. Όταν εξετάζεται η οριζόντια επικουρικότητα, η κατανομή αυτή αναφέρεται επίσης στους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που συμβάλλουν στην εκτέλεση δραστηριοτήτων γενικού συμφέροντος.
Οι χώρες μέλη της Ένωσης διακρίνονται επίσης σε βάθος από το επίπεδο δημοσιονομικού φεντεραλισμού που τις χαρακτηρίζει εσωτερικά. Αυτό πρόκειται να επηρεάσει σημαντικά το επίπεδο του δημοσιονομικού φεντεραλισμού που μπορεί να επεκταθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τη συγκατάθεσή τους.
Το ίδιο ισχύει και για τις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές που μπορούν να αποτελέσουν πεδίο εφαρμογής του δημοσιονομικού φεντεραλισμού.
Οι διαφορές αυτές απαιτούν την αναζήτηση ενός κοινού παρονομαστή που θα είναι πιο εύκολα αποδεκτός από όλα τα κράτη μέλη. Ο στόχος αυτός δεν είναι άλλος από τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης σύμφωνα με ένα μοντέλο κοινού φορολογικού φεντεραλισμού, που αποδίδεται στο μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που καθορίστηκε κατά τη διαδικασία ενοποίησης και σέβεται τις θεμελιώδεις αξίες που διέπουν την ίδια τη διαδικασία ενοποίησης.
Συνοψίζοντας, για να κατανοήσουμε ορισμένες βασικές τάσεις που θα πρέπει να συζητηθούν, μπορούμε να προβλέψουμε ότι:
– Ορισμένες χώρες και ορισμένες πολιτικές δυνάμεις θα υποστηρίξουν την ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου των ευρωπαϊκών θεσμών στην προώθηση και τη διακυβέρνηση των επενδύσεων και της ανάπτυξης,
– Είναι προβλέψιμο ότι ορισμένες χώρες και ορισμένες πολιτικές δυνάμεις θα προσπαθήσουν να διεκδικήσουν την αυτονομία των κρατών μελών στον καθορισμό του μοντέλου του κράτους πρόνοιας,
– Αντικείμενο των αντικρουόμενων οραμάτων θα είναι ο περιορισμός της εξισορρόπησης των δημόσιων λογαριασμών.
Σε οικονομικό επίπεδο, ο δημοσιονομικός φεντεραλισμός θα επιβληθεί, υποστηριζόμενος από ευρεία συναίνεση ανάλογα με τον προορισμό των πόρων- η χρήση του χρέους θα διχάσει τα κόμματα με βάση τη χρήση του για τη στήριξη των επενδύσεων και της ανάπτυξης έναντι του κράτους πρόνοιας- η οικονομική διάσταση της άμυνας προορίζεται να επηρεάσει τη συζήτηση για τα θέματα αυτά στο σύνολό τους.
Αυτή η σχηματοποίηση ισχύει ως μια πρώτη προσέγγιση για τον προσανατολισμό της σκέψης, δεν ισχύει για την περιγραφή της πολυπλοκότητας των προβλημάτων που θα συζητηθούν στις ευρωπαϊκές και εθνικές εκλογικές εκστρατείες.
Μια υπόθεση θα πρέπει να ληφθεί υπόψη για να ολοκληρωθεί αυτή η σύνοψη: η δημιουργία νέων οργανισμών ως μορφή φορολογικού φεντεραλισμού θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης των προσδοκιών των πολιτών. Αλλά πώς τους αντιμετωπίζει η πραγματική πολιτική, αυτό μένει να το δούμε.
