Ο τάφος του Κωνσταντίνου Κονοφάγου, καθηγητή και πρύτανη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου αλλά και υπουργού της πρώτης μεταπολιτευτικής κυβέρνησης, δεν βρίσκεται στον Α΄ Νεκροταφείο, όπως θα ήταν ίσως αναμενόμενο. Κατόπιν δικής του επιθυμίας ο Κονοφάγος ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου στο Θορικό του Λαυρίου, ο δε τάφος του κατασκευάστηκε από σωρούς χοντρής σκουριάς προερχόμενους από την καμινεία του εργοστασίου της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ) της δεκαετίας του 1940. Στο ίδιο κοιμητήριο είχε ενταφιαστεί (το 1942) και ο πρώτος εργάτης που πέθανε από πείνα στις εγκαταστάσεις της ΓΕΜΛ.
Τα παραπάνω βρίθουν συμβολισμών καθώς δείχνουν ότι ο Κωνσταντίνος Κονοφάγος ήθελε να ταφεί εκεί όπου ωρίμασε ως επιστήμονας και ως άνθρωπος.
Αλλά, ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή. Ο χειμώνας του μεγάλου λιμού (1941-1942) έπληξε ιδιαιτέρως το Λαύριο, η οικονομία του οποίου στηριζόταν στη ΓΕΜΛ και ως εκ τούτου δεν διέθετε γεωργική παραγωγή. Η κατάσταση είχε δυσκολέψει ήδη από τον Μάιο του 1941, όταν η εταιρεία τέθηκε υπό γερμανική κατοχή και στους εργάτες δόθηκε η «επιλογή» είτε να παραμείνουν στην εταιρεία με μισθούς πείνας είτε να μεταφερθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Η ομάδα των έντεκα και η μαύρη αγορά!
Αρχιμηχανικός της εταιρείας ήταν ο Κωνσταντίνος Κονοφάγος και γενικός διευθυντής ο βελγικής καταγωγής μεταλλειολόγος Μορίς Μπρεμέρ (Maurice Bremmer). «Ο Κονοφάγος, λίγο πριν την άφιξη των κατακτητών – και ειδικότερα ενός ιταλικού αποσπάσματος καραμπινιέρων – πείθει τον Μπρεμέρ (ο οποίος, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, ήταν μέλος της Γαλλικής Αντίστασης και ως εκ τούτου πείστηκε αμέσως!) να αποκρύψουν το γεγονός ότι κάποια από τα απορρίμματα της μεταλλευτικής παραγωγής μολύβδου περιείχαν ασήμι» μας είπε ο κ. Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής του ΕΜΠ και αντιπρόεδρος του Τεχνολογικού και Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου, προσθέτοντας: «Οταν λοιπόν ενέσκηψε ο λιμός, ο Κονοφάγος αντιλαμβάνεται ότι ο μόνος τρόπος να σωθεί ο πληθυσμός του Λαυρίου ήταν το να παραχθεί ασήμι από αυτά τα δήθεν απορρίμματα».
Βεβαίως, από τη σκέψη ως την πράξη υπάρχει μια απόσταση, πολύ περισσότερο δε όταν όλα πρέπει να γίνουν με άκρα μυστικότητα και παρά τις τεράστιες ελλείψεις. «Του έλειπαν οι εγκαταστάσεις, του έλειπαν τα αναλώσιμα και του έλειπε η πρώτη ύλη. Ηταν όμως εξαιρετικός επιστήμονας. Ετσι, μετά από προσπάθειες 4,5 μηνών επινοεί μια μέθοδο η οποία ήταν αφενός αποδοτική και αφετέρου φιλική προς το περιβάλλον καθώς δεν απαιτούσε υψηλές θερμοκρασίες, ούτε πολλά και εξεζητημένα αντιδραστήρια» εξήγησε ο κ. Καλιαμπάκος και συνέχισε: «Συγκροτείται λοιπόν η περίφημη ομάδα των έντεκα, μεταξύ των οποίων ο Κονοφάγος, ο Μπρεμέρ αλλά και δύο εργάτες της καμινείας των οποίων τα ονόματα δεν σώζονται, και αρχίζουν να παράγουν ασήμι κάτω από τη μύτη των κατακτητών. Εννοείται ότι εργάζονται μόνο τις νύχτες!».
Φυσικά οι κίνδυνοι δεν σταματούσαν με την παραγωγή. Με άκρα μυστικότητα το ασήμι (σε μορφή πλακιδίων) μεταφέρεται από τον Μπρεμέρ στην ελβετική πρεσβεία, στους χώρους της οποίας φιλοξενούνταν ο Ερυθρός Σταυρός. Το ασήμι πωλούνταν σε μαυραγορίτη της εποχής και τα χρήματα παραδίδονταν στον Ερυθρό Σταυρό ώστε να εξασφαλισθούν τα συσσίτια τα οποία έσωσαν αρχικά τα παιδιά του Λαυρίου και στη συνέχεια τους ενηλίκους.
Η μέθοδος Κονοφάγου, η οποία για την παραγωγή ασημιού χρησιμοποιεί λιγνίτη, σόδα και θαλασσινό αλάτι, υιοθετήθηκε ευρέως μετά τον πόλεμο και αξιοποιείται μέχρι σήμερα! Είναι δε αξιοσημείωτο το γεγονός ότι καθώς η ΓΕΜΛ δε παρήγε στο Λαύριο ασήμι (έστελνε ένα αργυρούχο κράμα για περαιτέρω επεξεργασία στη Γαλλία), το παραγόμενο στα κρυφά ασήμι από την ομάδα των έντεκα ήταν το πρώτο που παρήχθη στο Λαύριο μετά από δύο και πλέον χιλιετίες! Και αυτό θα πρέπει σίγουρα να ευχαρίστησε τον Κονοφάγο, ο οποίος ήταν «ο άνθρωπος που ξανάφερε στο προσκήνιο το αρχαίο Λαύριο» μας είπε ο κ. Καλιαμπάκος, εξηγώντας ότι το βιβλίο του Κονοφάγου «Αρχαίο Λαύριο» «ανέδειξε τη σύνδεση της αρχαίας δραστηριότητας που έκανε την αρχαία Αθήνα οικονομικά ισχυρή με τη σύγχρονη μεταλλευτική δραστηριότητα, η οποία συνέβαλε στην 1η και 2η βιομηχανική επανάσταση στην Ελλάδα».
