«Μάχη» για την προστασία της αρχέγονης μορφής του Αώου – Ο τελευταίος ποταμός που κυλά ελεύθερα

Τη σημασία της προστασίας του Αωού, ενός ποταμού που διασχίζει δύο χώρες και που συνιστά έναν από τους τελευταίους ποταμούς της Ευρώπης που συνεχίζει να κυλά ελεύθερα, εξηγεί στο CNN Greece η Υπεύθυνη Πολιτικής Προγράμματος για το Νερό στον οργανισμό MedINA, Μαριάννα Δημοπούλου, περιγράφοντας τις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη δημιουργία Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού.

Ο Αώος που στη γειτονική Αλβανία ονομάζεται «Vjosa» είναι ένας από τους τελευταίους ποταμούς της Ευρώπης που συνεχίζει να κυλά ελεύθερα, με ελάχιστες ανθρώπινες παρεμβάσεις στη φυσική του ροή.

Όπως σημειώνει η κα Δημοπούλου, «σε αντίθεση με πολλούς ποταμούς της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, διατηρεί την αρχέγονη μορφή και λειτουργία του, προσφέροντας καταφύγιο σε σημαντικά είδη αλλά και σε παραγωγικά οικοσυστήματα που συμβάλλουν ουσιαστικά στην ευημερία των τοπικών κοινοτήτων κατά μήκος της ροής του».

Κοινές οι απειλές

Στην ελληνική πλευρά, ο Αώος διασχίζει το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου και 13 περιοχές του δικτύου Natura 2000. Δύο χρόνια πριν, το 2023 και όπως αναφέρει η ίδια «ύστερα από πολυετή προσπάθεια επιστημόνων, κατοίκων αλλά και οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, το αλβανικό τμήμα του ποταμού ανακηρύχθηκε ως το πρώτο Εθνικό Πάρκο Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη».

Επομένως, «αν και τα διαφορετικά πλαίσια προστασίας σε κάθε χώρα υπάρχουν, οι απειλές, όπως η κλιματική κρίση, η απώλεια της βιοποικιλότητας ή η υπερεκμετάλλευση των υδάτων είναι κοινές και απαιτούν συντονισμένη δράση και θεσμική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών».

Σε αυτό το πλαίσιο, «η δημιουργία του Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού, Αώου/Vjosa, αποτελεί το επόμενο αναγκαίο βήμα για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση ενός ενιαίου οικοσυστήματος που δεν γνωρίζει σύνορα».

Πρότυπο για τη διατήρηση των τελευταίων «άγριων» ποτάμιων συστημάτων της Ευρώπης

Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι το Διασυνοριακό Πάρκο Άγριου Ποταμού Αώου/Vjosa θα μπορούσε μάλιστα να αποτελέσει «πρότυπο για τη διατήρηση των τελευταίων άγριων ποτάμιων συστημάτων της Ευρώπης».

Όπως εξηγεί η κα Δημοπούλου, τα διασυνοριακά πάρκα δεν είναι κάτι καινούργιο. Εδώ και περίπου 100 χρόνια μετά τη δημιουργία της πρώτης διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής και με περισσότερες από 200 να λειτουργούν σήμερα παγκοσμίως -ανάμεσά τους το Διασυνοριακό Πάρκο των Πρεσπών – η δημιουργία ενός Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για να συνδεθούν η προστασία της φύσης, η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και η τοπική ευημερία σε ένα κοινό όραμα».

Γιατί να «ενώσουν» τις δυνάμεις τους Ελλάδα και Αλβανία;

Γιατί να «ενώσουν» τις δυνάμεις τους Ελλάδα και Αλβανία, λοιπόν; Απαντώντας στο ερώτημα αυτό, η η Υπεύθυνη Πολιτικής Προγράμματος για το Νερό στον οργανισμό MedINA, επισημαίνει πως «η προστασία ενός μεγάλου ποταμού που διασχίζει περισσότερες από μία χώρες απαιτεί θεσμοθετημένη και συντονισμένη συνεργασία».

«Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ) αποτελεί το βασικό εργαλείο, καθώς προβλέπει την επίτευξη «καλής κατάστασης» όλων των υδάτων και θέτει ειδικές διατάξεις για τη συνεργασία μεταξύ κρατών σε διασυνοριακά ύδατα» αναφέρει, για να συμπληρώσει ότι «σύμφωνα με αυτήν, τα κράτη που μοιράζονται έναν ποταμό οφείλουν να συντονίζουν τα σχέδια διαχείρισης, να ανταλλάσσουν δεδομένα και να αντιμετωπίζουν από κοινού τις περιβαλλοντικές πιέσεις».

Έτσι, προσθέτει η ίδια, «η συνεργασία μπορεί να οργανωθεί μέσω κοινών επιτροπών, φορέων διαχείρισης ή διασυνοριακών προγραμμάτων, που παρακολουθούν την κατάσταση του ποταμού, εφαρμόζουν ενιαίες πολιτικές, δημιουργούν κοινές βάσεις δεδομένων και αναπτύσσουν μηχανισμούς έγκαιρης προειδοποίησης».

Σε κάθε περίπτωση, με τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης να είναι ολοένα και πιο συχνά ορατές, με την ξηρασία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα να «πληγώνουν» τα ποτάμια της Ευρώπης και της Μεσογείου «η συνεργασία αυτή καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ».

Ιστορικός δρόμος που ένωνε τη Δύση με την Ανατολή

Είναι η πρωτοβουλία αυτή μονάχα μία απάντηση στην κλιματική κρίση;

«Όπως όλα τα ποτάμια έτσι και ο Αώος δεν είναι απλά μια κοίτη με κυβικά νερού αλλά ένα ενιαίο οικοσύστημα από τις πηγές του στα βουνά μέχρι και τις εκβολές του στη θάλασσα» απαντά μιλώντας στο CNN Greece, o καθηγητή Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Βασίλης Νιτσιάκος.

Όπως επισημαίνει «ο Αώος δεν αποτελεί απλά ένα ενιαίο και μοναδικό οικοσύστημα, γεγονός που τεκμηριώνεται από τις σχετικές επιστήμες, αλλά και έναν σημαντικό παράγοντα της ανθρωπογεωγραφίας και των πολιτισμών που έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί ιστορικά κατά μήκος του».

Έχει αποτελέσει έναν από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς δρόμους που ένωνε την Ανατολή με τη Δύση και που χρησιμοποιήθηκε από στρατούς, εμπορικά καραβάνια, μετακινούμενους κτηνοτρόφους και άλλες κατηγορίες ανθρώπινων πληθυσμών.

«Μαζί με όλους αυτούς διαδίδονταν στοιχεία πολιτισμών από τόπο σε τόπο και βεβαίως συνέβαιναν σημαντικές συνθέσεις στις τοπικές κοινωνίες και στους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στις κοιλάδες του ποταμού και χάρη σ’ αυτόν» σημειώνει ο κ. Νιτσιάκος.

Ως εκ τούτου, τονίζει, ο Αώος πρέπει να αντιμετωπίζεται και ως ένα σημαντικό κεφάλαιο και από πολιτισμική άποψη. Για να καταστεί αυτό εφικτό απαιτείται μία ολιστική προσέγγιση «σε σχέση και σε αντιστοιχία προς το οικολογικό του ισοδύναμο, αφού η φύση και ο πολιτισμός συγκροτούν μια ενότητα που εξελίσσεται ιστορικά με βάση τη διαλεκτική σχέση ανάμεσά τους».

«Έτσι, τα τοπικά πολιτισμικά συστήματα δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο οποιασδήποτε διαχείρισης ξεκομμένα αλλά στο πλαίσιο της ευρύτερης ενότητας που συγκροτεί το ίδιο το ποτάμι, όπως αυτό διαμορφώνεται από τις κύριες και δευτερεύουσες πηγές του, τα διάφορα ρέματα και παραποτάμους που χύνονται σ’ αυτόν μέχρι τις εκβολές του στην Αδριατική» υπογραμμίζει.

«Κάθετα και οριζόντια, λοιπόν, και σε μια μεγάλη σχετικά γεωγραφική κλίμακα έχουν αναπτυχθεί ιστορικά τοπικές κοινωνίες και πολιτισμοί, που οφείλουν πράγματι την ύπαρξή τους και τη φυσιογνωμία τους στον ποταμό» επισημαίνει ο καθηγητής.

«Ο Αώος, έτσι κι αλλιώς, είναι το τελευταίο ποτάμι ελεύθερης ροής στην Ευρώπη» αναφέρει, ενώ παράλληλα απευθύνει έκκληση να απαγορευτεί οποιαδήποτε παρέμβαση στο όλο ποτάμιο οικοσύστημα, στην Ελλάδα όπως έχει δεσμευτεί η ελληνική κυβέρνηση και προσκειμένου να προστατευτεί αυτός ο πολύτιμος «θησαυρός» από τυχόν καταστροφικές παρεμβάσεις.