Γιατί οι πλημμύρες δεν δίνουν λύση στη λειψυδρία: «Χωρίς άμυνα η Αττική στα ακραία φαινόμενα»

Το παράδοξο της συνύπαρξης των πλημμυρικών φαινομένων με τη λειψυδρία εξηγεί στο CNN Greece ο επίκουρος καθηγητής ακραίων φαινομένων και φυσικών καταστροφών στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, Μιχάλης Διακάκης, περιγράφοντας τους παράγοντες που οδηγούν στις απώλειες του τεράστιου όγκου νερού που χάνονται στις καταρρακτώδεις βροχές, αλλά και τους τρόπους που μπορούν αυτά τα φαινόμενα να αξιοποιηθούν.

«Οι βροχές των τελευταίων ημερών, τόσο του Νοεμβρίου, όσο και του Δεκεμβρίου έχουν συνδράμει στην αύξηση των υδατικών αποθεμάτων. Ωστόσο, στην αύξηση των αποθεμάτων συνδράμουν κατά κύριο λόγο οι χαμηλής έντασης, ποτιστικές βροχές» σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Διακάκης.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι, όπως αναφέρει ο ίδιος «οι πολύ υψηλής έντασης βροχές, οι έντονες καταιγίδες δημιουργούν ένα στρώμα κορεσμού του επιφανειακού ορίζοντα, με αποτέλεσμα να είναι πολύ έντονη η επιφανειακή απορροή, δηλαδή το νερό το οποίο κινείται στα ποτάμια».

Για την ενίσχυση των υδατικών αποθεμάτων χρειάζεται το νερό να κατεισδύει, δηλαδή να εισχωρεί στον υδροφόρο ορίζοντα και όχι να απορρέει επιφανειακά, διότι αφενός δημιουργεί πλημμυρικά φαινόμενα και δευτερευόντως χάνεται στη θάλασσα.

Οι λιγοστές και έντονες βροχές ήρθαν για να μείνουν

Όπως επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής «η κλιματική κρίση δημιουργεί μία τάση η οποία μας προβληματίζει σε ό,τι αφορά τα υδατικά αποθέματα. Αφενός, μειώνει το σύνολο των βροχοπτώσεων και το νερό που πέφτει, πέφτει συγκεντρωμένο σε έντονες βροχοπτώσεις. Οπότε, λόγω αυτού, μειώνει τα υδατικά αποθέματα».

«Υπάρχει και ένας δεύτερος παράγοντας, ο οποίος δημιουργεί πρόβλημα, που σχετίζεται με την κλιματική κρίση: Οι μεγάλοι καύσωνες που εξαφανίζουν τα δάση λόγω των συνθηκών που διευκολύνουν την εξάπλωση των πυρκαγιών αφότου αυτές εκδηλωθούν. Τα δάση, επομένως που χάνονται, συνδράμουν στην αύξηση της επιφανειακής απορροής, καθώς το νερό δεν συγκρατείται από τα δέντρα».

Πώς μπορεί να συγκρατηθεί το νερό από τις καταρρακτώδεις βροχές;

Καθώς οι έντονες βροχοπτώσεις φαίνεται πως ήρθαν μάλλον για να μείνουν, εγείρονται ερωτήματα για το κατά πόσον αυτά τα έντονα φαινόμενα μπορούν να αξιοποιηθούν για την αντιμετώπιση περιόδων λειψυδρίας. Απαντώντας στο ερώτημα αυτό ο κ. Διακάκης σημειώνει πως η χώρα μπορεί να «επενδύσει ή να στρέψει τη στρατηγική της σε περισσότερα έργα ορεινής υδρονομίας ή έργα ανάσχεσης της ροής του νερού».

«Με αυτόν τον τρόπο, καθυστερούμε ουσιαστικά το νερό που πέφτει στα βουνά από το να κατεβαίνει στις πεδιάδες και να δημιουργεί πλημμυρικά φαινόμενα και δευτερευόντως με την καθυστέρηση αυτή δίνεται περισσότερος χρόνος στο νερό ώστε να κατεισδύσει στο υπέδαφος» εξηγεί, περιγράφοντας τα οφέλη τέτοιου είδους έργων.

Σχολιάζοντας το πόσο φιλικά είναι αυτά τα έργα στο περιβάλλον ο καθηγητής αναφέρει πως «πάντα υπάρχει κάποιου είδους παρέμβαση». Ελάχιστη παρέμβαση έχουν τα μικρά έργα που είναι βασισμένα στη φύση, οι λεγόμενες «nature-based solutions».

Ωστόσο, όπως διευκρινίζει, υπάρχουν έργα «μεγάλης κλίμακας, όπως τα φράγματα τα οποία έχουν μεγαλύτερο αποτύπωμα, αλλά επίσης χρειάζονται και πρέπει να αξιολογηθούν ένα προς ένα για να αξιολογηθεί το μέγεθος της παρέμβασής τους στο περιβάλλον».

Η διατήρηση των δασών, το Α και το Ω

Η πιο σημαντική λύση βασισμένη στη φύση, που μπορεί να αποτρέψει την δημιουργία πλημμυρικών φαινομένων και την ενίσχυση του υδροφόρου ορίζοντα, σύμφωνα με τον ίδιο «είναι η διατήρηση των δασών».

«Η διατήρηση των δασών είναι πολύ σημαντική για την αποτροπή της διάβρωση, τη διατήρηση του φυσικού πλούτου, της φυσικής πηγής που λέγεται εδαφικός ορίζοντας, που είναι πολύ σημαντικός για οποιαδήποτε αγροτοδασική δραστηριότητα» όπως υπογραμμίζει.

Επομένως, η προστασία των δασών, οι αναδασώσεις ή η προστασία της φυσικής αναγέννησής τους «είναι το αλφα και το ωμέγα στη μείωση των πλημμυρών και στην ενίσχυση της κατείσδυσης του νερού στον υδροφόρο ορίζοντα».

Ακόμη μία λύση βασισμένη στη φύση, που μπορεί να υιοθετηθεί και στα νησιά αξιοποιείται εδώ και αιώνες είναι οι αναβαθμίδες. «Οι παραδοσιακοί αναβαθμοί που γίνονται σε πολλά νησιά και διάφορες άλλες παρεμβάσεις, που δεν θεωρούνται γκρίζα έργα, δηλαδή έργα με οπλισμένο σκυρόδεμα, συρματοκιβώτια κλπ, τα οποία έχουν μία minimum παρέμβαση στη φύση».

Το μεγάλο «αγκάθι» της Αττικής

Οι καταιγίδες των τελευταίων ημερών κατάφεραν με 50 χιλιοστά βροχής να δημιουργήσουν έντονα πλημμυρικά φαινόμενα και καταστροφές στο οδικό δίκτυο της Αττικής. Σε μία πόλη με πυκνή δόμηση, παραδομένους ορεινούς όγκους στις φλόγες και περιοχές χτισμένες στην κοίτη ποταμών που κάποτε έρρεαν ελεύθερα. Οι απαντήσεις, επομένως, για το τι μπορεί να αλλάξει ώστε να αποτραπούν αντίστοιχα φαινόμενα στο μέλλον δεν είναι εύκολες.

Σύμφωνα με τον κ. Διακάκη, «οι επενδύσεις που γίνονται σε τοπικά αντιπλημμυρικά έργα και σε έργα ορεινής εργονομίας κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Παρόλα αυτά, αφενός υπάρχει σημαντικό περιθώριο βελτίωσης ακόμα σε τέτοια έργα, αφετέρου αυτά μπορούν να λειτουργήσουν θετικά στις χαμηλής και μέτριας έντασης βροχοπτώσεις».

«Όταν έχουμε καταιγίδες όπως αυτές των τελευταίων ημερών, ή έχουμε ακραία φαινόμενα, δυστυχώς αυτά τα έργα δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Είμαστε ακάλυπτοι» τονίζει χαρακτηριστικά, για να προσθέσει πως «δεν μπορούμε δηλαδή να θεωρήσουμε ότι αυτού του είδους τα έργα δημιουργούν μια επαρκή άμυνα για το λεκανοπέδιο».

«Στα ακραία φαινόμενα το μόνο που μπορεί να γίνει, φαντάζει ακατόρθωτο»

«Στα πολύ ακραία φαινόμενα το μόνο που μπορεί να γίνει είναι κάτι που στην πράξη φαντάζει ακατόρθωτο: Να διευρύνουμε τα ρέματα και να άρουμε τις ανθρώπινες παρεμβάσεις από τα πλημμυρικά πεδία». Πρόκειται για μία πραγματική ριζοσπαστική λύση, η οποία αποτελεί και μία ουσιώδη απάντηση στο θέμα των πλημμυρών, επισημαίνει ο καθηγητής.

«Όλα τα υπόλοιπα έργα καλώς γίνονται μεν, αλλά δεν μπορούν να μας σώσουν ή να μας δώσουν μια ουσιαστική λύση από τα ακραία φαινόμενα» καταλήγει ο ίδιος.